Vijf vragen over de gevolgen van het noodweer in Zwitserland

1. Wanneer ontstaan hoge waterstanden bij Lobith? (waar de Rijn binnenkomt)?

“Hoge waterstanden in de Rijn ontstaan door een combinatie van smeltwater uit de Alpen en langdurige of hevige neerslag in grote delen van het stroomgebied van de Rijn.” Daarbij is het volgens Boterman en Stam belangrijk om te benadrukken dat  extreem hoogwater op de Rijn niet zomaar ontstaat. “Een veelheid van factoren is hiervan op invloed zoals sneeuwsmelt, intensiteit en duur van de neerslag, het gebied waar die neerslag valt en de verzadiging van de bodem. Als al deze factoren op een ongunstige manier samenvallen ontstaan extreme situaties met zeer hoge waterstanden.”

2. Hoe waarschuwt Rijkswaterstaat voor zeer hoge waterstanden? Wie monitort wat en waarop wordt geacteerd?

“In het Watermanagementcentrum (WMCN) in Lelystad monitoren experts 24 uur per dag 365 dagen per jaar de actuele en verwachte waterstanden. Berichtgeving over de verwachte waterstanden zijn voor iedereen beschikbaar op waterinfo.rws.nl en op een specifieke site. Als de verwachte waterstanden de vastgestelde grenswaarden overschrijden, waarschuwt het WMCN waterbeheerders en veiligheidsregio’s voor hoogwater en informeert via hoogwaterberichtgeving meerdere keren per dag over hoe het hoogwater zich ontwikkelt en wat er in de aankomende dagen wordt verwacht. Met deze informatie nemen deze organisaties vervolgens de benodigde maatregelen om schade en slachtoffers te voorkomen. Denk hierbij aan het tijdig ontruimen van uiterwaarden, het opbouwen van tijdelijke keringen (bijvoorbeeld bij Nijmegen, Deventer, Kampen) en het instellen van dijkbewaking.”

Net als bij ander onstuimig weer worden ook bij deze waarschuwingen gebruikgemaakt van kleurcodes (geel, oranje, en rood) om de ernst van de situatie te duiden. Bij kleurcode geel spreken we van een verhoogde afvoersituatie en worden standaardmaatregelen genomen, maar blijven de gevolgen beperkt. Code rood wordt afgegeven voor ernstige en uitzonderlijke situaties waarbij grootschalige noodmaatregelen nodig zijn. Stam licht toe dat er intensief wordt samengewerkt met het KNMI. “Omdat de waterstandsverwachtingen voor een groot deel afhankelijk zijn van het weer, werken de experts van Rijkswaterstaat binnen de muren van het Watermanagementcentrum intensief samen met meteorologen van het KNMI. Voor de Rijn specifiek maakt het WMCN waterstandsverwachtingen tot maximaal 14 dagen vooruit. Ook deze zijn te vinden op een speciale site.”

3. Stel: het regent hevig voor lange tijd in Zwitserland, hoe lang duurt het dan voordat het water ons land bereikt? Krijgen we ook waarschuwingen vanuit het buitenland?

“Vanaf Basel (Zwitserland) doet water er ruim vijf dagen over om de grens met Nederland te bereiken. Enkel stevige neerslag of sneeuwsmelt vanuit Zwitserland kan nooit tot een extreme hoogwatersituatie leiden”, benadrukt Boterman.

Stam licht toe hoe er met de buurlanden wordt samengewerkt. “De landen in het stroomgebied van de Rijn werken veel samen via geïnstitutionaliseerde samenwerkingsverbanden. Rijkswaterstaat werkt voor het maken van waterstandsverwachtingen bijvoorbeeld samen met de relevantie organisaties in Duitsland, België Luxemburg, Frankrijk, Oostenrijk en Zwitserland. Zo zijn de meetsystemen gekoppeld en wordt er op regelmatige basis kennis en gegevens uitgewisseld. Denk hierbij bijvoorbeeld aan informatie over de sneeuwvoorraad in de Alpen, waterstands- en weergegevens en het beheer van stuwmeren. Maar ook nieuwe inzichten om tot betere waterstandsverwachtingen te kunnen komen en aanpassingen in de loop van de rivier.”

"Enkel stevige neerslag of sneeuwsmelt vanuit Zwitserland kan nooit tot een extreme hoogwatersituatie leiden"

4. Wat zijn situaties die tot hoge rivierstanden leiden?

“Dit is afhankelijk van in welke mate de waterstandspieken van de Duitse zijrivieren Moezel, Main en Neckar met elkaar samenvallen op de hoofdstroom van de Rijn. Voor uitzonderlijke hoogwatersituaties is met name de neerslag in het Duitse deel van het stroomgebied doorslaggevend. Bijvoorbeeld: begin 1995 bereikte de Rijn een extreme afvoer van 12.000 m3/s. Voorafgaand aan het bereiken van deze waterstand viel er in het Duitse deel van het stroomgebied van de Rijn in twaalf dagen gemiddeld circa. 160 mm neerslag”, aldus Boterman.

Alléén extreme neerslag (zoals in juni 2023) in de Alpen zal over het algemeen niet leiden tot extreme waterstanden in Nederland, benadrukt Stam. “Dit komt omdat de hoogwaterpiek zal afvlakken voordat hij Nederland bereikt. In Zwitserland is de hoogwaterpiek nog steil en kort. Zodra deze in Nederland bereikt heeft is de piek lager maar houdt langer aan. Ook wordt de piek gedempt omdat deze eerst een aantal stuwmeren passeert.”

5. Tot slot. Geeft RWS ook aan wat mensen kunnen doen bij zo'n waarschuwing?

“Jazeker. Er is ook aandacht voor wat mensen kunnen doen, dat is vooral ingestoken vanuit ons ministerie en de landelijke doorlopende themacampagne Ons Water. Op de website Overstroomik.nl kun je bijvoorbeeld zien hoe hoog het water bij jou komt in geval van een overstroming. En worden tips geven over de maatregelen die je kunt nemen. Ook op onswater.nl zijn tips en weetjes te vinden over wateroverlast maar ook droogte. Dus ja, we hebben sites om te waarschuwen maar het is geen directe taak voor ons om burgers te informeren. Dit is voor een belangrijk deel het werk van de veiligheidsregio’s.”

Kijk voor meer informatie op de klimaatpagina van het Verbond.