Peter Siegmund haalde deze zomer de krantenkolommen, omdat hij van mening is dat de andere kant van het mooie weer ook moet worden verteld. “Illustreer een hittegolf ook eens met beelden van een ziekenhuis”, zei hij tegen Villamedia, een website over journalistiek.
Half juli voorspelde Siegmund dat er een hittegolf aan zou komen. Tijdens het interview gaf hij de tip mee om nu eens niet “en masse beelden te delen van waterpret, zonaanbidders en kinderen die ijsjes eten”.
Peter Siegmund
Op de ochtend van ons gesprek, begin deze week, regent het. “Hartstikke fijn”, merkt hij droogjes op, “maar het is niet genoeg. De verwachting is dat er in de komende twee weken 30 mm regen valt. Dat is niet veel. Als we kijken naar het neerslagtekort, dan komt er evenveel bij als dat er verdampt. Per saldo blijft het neerslagtekort dus gelijk. Of, om het positief te zeggen: het wordt niet beter, maar ook niet slechter.”
Na 2018, 2019 en 2020 hebben we nu alweer te kampen met een droge zomer. Moeten we er ondertussen maar aan gaan wennen?
“Nee, het is echt toeval dat het drie jaar achter elkaar droog is geweest en nu weer. Als we naar het verleden kijken, hebben we meerdere droge jaren gehad. Het recordjaar was 1976, maar ook 1959 was droog en 1921 was een heel berucht droog jaar. Wij hebben echter geen natuurkundige redenen, bijvoorbeeld met onze klimaatmodellen, om te verwachten dat zulke hevige droogte, die vooral het gevolg is van een grote hoeveelheid zonlicht, veel vaker zal voorkomen.”
Maar?
“Voor het complete verhaal moet ik er wel bij zeggen dat het warmer wordt. Voor een groot deel komt dat door de mens. Wij veroorzaken de helft van de opwarming van Nederland. De andere helft komt door meer westenwinden in de winter, en meer zon in de lente en zomer. En hoe warmer het is, hoe meer er verdampt. De stijging van de temperatuur heeft met andere woorden al gezorgd voor meer verdamping en dat wordt de komende tijd alleen maar erger.”
"De stijging van de temperatuur zorgt voor meer verdamping en dat wordt alleen maar erger"
Hoe ligt die verhouding?
“In de afgelopen dertig jaar is het in Nederland één graad warmer geworden en dat heeft geleid tot twee procent meer verdamping. Tegelijkertijd is, sinds 1990, de hoeveelheid zonlicht met tien procent toegenomen. Twee keer zoveel zon geeft ook twee keer zoveel verdamping en dat is niet aan de mens te wijten. Wij hebben overigens op dit moment geen enkele reden om aan te nemen dat die trend in zonlicht zich op de korte termijn doorzet.”
Voor een deel ligt de droogte aan onszelf, maar de andere kant van de medaille is dat we er wel wat aan kunnen doen?
“Aan die temperatuurstijging kunnen we inderdaad iets doen. Sterker nog, we zullen wel moeten, maar om veel meer en ook belangrijker redenen. Denk maar eens aan de zeespiegel die stijgt of aan extreme neerslag. Dat speelt overigens in Afrika veel ernstiger dan bij ons, maar wij moeten ook aan de bak. De CO2-uitstoot moet naar beneden en ondertussen moeten we ook onze dijken verhogen en andere adaptieve maatregelen nemen.”
Jullie hebben net een nieuw onderzoek uitgebracht, waarin jullie laten zien hoe opeenvolgende droogten zich kunnen uiten. Werkt de droogte van 2018, 2019 en 2020 nu nog steeds door?
“Nee, maar laat ik eerst eens uitleggen welke verschillende soorten droogte er zijn. Om te beginnen rekenen wij met de meteorologische droogte. Simpel gezegd is dat een optelsom van hoeveel er verdampt minus hoeveel regen er valt. Die meteorologische droogte kent geen geheugen, dus dit jaar zegt niks over 2023. Volgend jaar kunnen we zomaar een kletsnatte zomer krijgen. Naast de meteorologische droogte hebben we te maken met de grondwaterstand. Die is nu vrij laag, maar was in 2018 extreem laag. Ik begeef me nu wel op vreemd gebied, maar ik heb me laten vertellen dat die extreem droge grond van 2018 intussen allang weer is gecompenseerd. Die grondwaterstand is nu weer laag en het kan best een seizoen duren voordat die compensatie is voltooid. Dat neerslagtekort is overigens niks nieuws, daar hebben we altijd mee te maken in de zomer. Alleen ligt normaal gesproken de hoogste waarde in de zomer zo rond de 125 mm, terwijl het nu in de orde van grootte van 275 mm bedraagt. Een verschil van 150 mm en dat is vrij fors. Als we het probleem willen oplossen, moet er in de komende tijd 150 mm meer neerslag vallen dan er verdampt. Dat is ongeveer een vijfde van wat er gemiddeld in een heel jaar valt.”
"Volgend jaar kunnen we zomaar weer een kletsnatte zomer krijgen"
Je hebt het steeds over neerslagtekort. Is dat de graadmeter waarmee jullie de droogte monitoren?
“Wij kijken inderdaad naar de hoeveelheid neerslag en de verdamping. De neerslag meten we met zogenoemde neerslagmeters die op 300 plekken in Nederland staan opgesteld. En de verdamping meten we indirect. Ik zal het niet ingewikkelder maken dan het is. We berekenen dat aan de hand van de zonnestraling en de temperatuur. Dat is een vak apart waarvoor wij diverse internationale normen moeten hanteren, maar wij berekenen die verdamping elke dag, vanaf 1 april. Als je vervolgens de neerslag aftrekt van de verdamping, dan blijft er meestal iets positiefs over. Er verdampt met andere woorden meer dan dat er aan regen valt. Dat is normaal. In de zomer is er altijd sprake van een neerslagtekort, terwijl we in de winter een overschot aan water hebben. Dit jaar is het tekort alleen veel groter dan normaal.”
Als er in de winter een overschot is en in de zomer een tekort, dan is één en één toch twee? Moeten we dat water in de winter niet veel vaker opslaan?
“Helemaal waar. We hebben namelijk water genoeg in ons land. Er komt in een jaar meer regenwater dan dat er verdampt, maar op de een of andere manier is Nederland vooral ingericht om van water af te komen. Daar zullen we flexibeler mee moeten leren omgaan, want nu is er sprake van droogte, maar er zullen ongetwijfeld nog natte jaren volgen waarin we dat water maar wat graag kwijt willen. Ook dit is overigens niet mijn vakgebied, maar ik hoor in toenemende mate kreten als de Nationale Waterton. We kunnen water opslaan in het IJsselmeergebied of in overloopgebieden, want we hebben echt water zat.”
"We hebben water genoeg in ons land"
Je hebt het over de afgelopen dertig jaar gehad en over nu. Wat verwacht jij voor de toekomst?
“Het wordt droger, maar de mate hangt af van de hoeveelheid broeikasgassen die wij uitstoten. Als we een klein beetje uitstoten, wordt het een klein beetje droger, omdat de temperatuur toeneemt en er meer verdampt. En als we veel broeikasgassen uitstoten, wordt het probleem alleen maar groter. De neerslag in de zomer neemt in dat geval af, terwijl de temperatuur en de verdamping blijven stijgen. We zien dat nu al in Zuid-Europa gebeuren. De neerslag neemt daar af door klimaatverandering. Dat is bij ons nog niet het geval, maar we zijn wel alvast gewaarschuwd.”
Op 11 oktober ben jij een van de sprekers tijdens de Klimaatdag van het Verbond van Verzekeraars. Wat wordt daar jouw boodschap?
“Ik concentreer me die dag vooral op (extreme) neerslag. Het is een heel simpele boodschap, maar in de afgelopen dertig jaar is ons land negen procent natter geworden dan in de dertig jaar daarvoor. Dat klinkt, zeker in deze periode van grote droogte, heel paradoxaal en druist tegen het gezonde verstand in, maar het is echt zo. Ik trek wel eens de vergelijking met het vakantiegeld. Als je tien procent meer vakantiegeld krijgt, maar ineens besluit om naar een bestemming te gaan die twintig procent duurder is, kom je aan het einde van de streep toch tekort. Hoe dat precies in de atmosfeer werkt, leg ik graag op 11 oktober uit, want geloof mij maar: er is een logische verklaring voor.”
"In de afgelopen dertig jaar is ons land negen procent natter geworden"
Aan onze lezers: vind je dit onderwerp interessant en wil je weten wat Siegmund nog meer te zeggen heeft over droogte en ander extreem weer? Ga naar de pagina van onze Klimaatmiddag en schrijf je in voor 11 oktober: een middag gevuld met fascinerende sprekers, sessies over verschillende klimaattopics en boeiende zaalgesprekken.