Het is druk op het kantoor in Rosmalen. Direct na binnenkomst valt het logo van de kerkenverzekeraar op de deurmat op. In de wachtruimte ligt allerlei toepasselijk leesmateriaal, waaronder het magazine Klooster! De bladen die netjes staan uitgestald, maken meteen duidelijk dat Donatus veel meer doet dan alleen kerken verzekeren. “Wij verzekeren allerlei monumentale panden op herbouwwaarde. Dat kunnen kerken zijn, maar ook een kasteel of een boerderij”, vertelt taxateur Derk-Jan Baarda.
Monumentenverzekeraar Donatus
Ruim tachtig procent van de paar duizend kerken in Nederland is bij Donatus verzekerd. Anders dan bijvoorbeeld in België en Frankrijk waar de kerk eigendom is van een gemeente of de staat, zijn in ons land kerken zelf verantwoordelijk voor het wel/niet verzekeren van het gebouw en de inventaris. Het merendeel sluit daarom een verzekering af, die is gebaseerd op herbouwwaarde.
Het grootste risico voor een kerk of een ander monumentaal pand is brand. Echt grote branden, met een schade boven één miljoen euro, vinden gemiddeld zo’n één tot twee keer per jaar plaats. Belangrijkste oorzaak is menselijk handelen, waaronder brandgevaarlijke restauratiewerkzaamheden, maar ook vandalisme vallen.
Grondige inspectie
Baarda noemt het “belangrijk en goed” dat het Manifest Duurzaam Schadeherstel er is. “Wij kijken vooral nog met het oog op brand naar allerlei installaties in kerken en monumenten, maar we denken graag mee hoe we het cultureel erfgoed kunnen behouden én het klimaat kunnen sparen.”
Zo vindt er altijd, als zich een nieuw lid bij de onderlinge meldt, eerst een grondige inspectie plaats voordat de polis rond is. Baarda: “Laat ik vooropstellen dat de monumenten die er nu nog zijn, vaak redelijk duurzaam zijn gebouwd. Dat heeft met name te maken met de wijze van bouwen en het gebruik van duurzame materialen, zoals de bakstenen en het hout. De grenen balken van nu kun je echt niet vergelijken met die van vroeger. Het hout van toen is veel duurzamer dan het hout dat we nu gebruiken.”
Warmtepomp
In de dagelijkse praktijk ziet Baarda vooral monumentale boerderijen geregeld een ware metamorfose ondergaan. “Als nieuwe bewoners zich bij ons melden, is de boerderij vaak nog precies zoals die zestig jaar geleden al was. Met een bedstee, een schouw, vloerbedekking en een rieten kap. Nieuwe eigenaren willen daar een eigentijds onderkomen van maken. De dikke buitenmuren blijven staan en aan de binnenkant komen voorzetwanden met isolatiemateriaal. Ze nemen zo ongeveer alle duurzame maatregelen die er zijn, inclusief een warmtepomp. Wij noemen dat altijd nieuwbouw met een oude schil.”
Hij voegt eraan toe dat Donatus die duurzaamheid niet eist van haar leden. “Dat is ook niet aan ons, vinden wij. Risico technisch verandert er immers niet zoveel. Of iemand zijn huis verwarmt met een warmtepomp of cv maakt voor het risico op brand niet zoveel uit.”
Derk-Jan Baarda
Knowhow-meeting
Aan de andere kant legt Baarda de lat wel hoog. “Als je verduurzaamt, doe het dan goed.” Daarom is hij lid van de Technische Commissie van het Verbond, samen met andere onderlingen. “Wij maken preventiebrochures, waarin we onder meer tips geven voor een veilig gebruik van zonnepanelen. Met elkaar kunnen we zorgen voor meer veiligheid en kennisdeling.”
En dat is precies wat hij ook in zijn functie als Teamleider Taxaties en Expertise bij Donatus nastreeft: kennis delen. Hij heeft tien taxateurs/schade-experts in zijn team zitten en organiseert zo’n twee tot drie keer per jaar een ‘knowhow’-meeting. “We spreken dan met een van onze leden op locatie af en gaan bijvoorbeeld naar een kerk die net het dak heeft geïsoleerd of het orgel gerestaureerd. We willen graag de kennis van de markt ophalen en weer delen met de rest van de markt. Onze leden vragen ons namelijk geregeld hoe ze het beste kunnen verduurzamen.”
"Met elkaar kunnen we zorgen voor meer veiligheid en kennisdeling"
Bouwbesluit
Monumentale panden kunnen niet zomaar alle energiebesparende maatregelen treffen om te verduurzamen, maar Baarda benadrukt dat veel eigenaren dat wel willen. “Bovendien zegt een gemeente steeds vaker bij een schade: als het dak er nu toch af is, kun je meteen voldoen aan de huidige eisen en dat dak conform het Bouwbesluit isoleren.”
Duurzaam isoleren, bijvoorbeeld na een brand, is bijna altijd duurder dan wanneer het in een nieuw gebouw moet worden geplaatst, maar die meerkosten (door Donatus omgedoopt in: kosten op last van de overheid) zijn tot 100.000 euro ‘gratis’ meeverzekerd.
Waterstof
Grote gebouwen zijn ook grote gebruikers van energie en volgens Baarda zijn kerken daarom naarstig op zoek naar duurzame alternatieven. “Een kerk in Limmen heeft bijvoorbeeld schapenwol gebruikt als ‘alternatief’ isolatiemateriaal. Daarnaast wordt vaak, als het dak beschadigd is, ook meteen de vloer aangepakt en wordt er vloerverwarming aangelegd. En tot slot kijken veel kerken hoe ze straks het gebouw kunnen verwarmen als de wijk waarin ze zijn gevestigd, van het gas af gaat.”
Sommige zoeken nu al hun heil in elektriciteit of verwarmen de kerk met infraroodpanelen. Baarda kent zelfs een kerk in Arnhem die onderzoekt of het gebouw met waterstof kan worden verwarmd.
"Een kerk in Arnhem onderzoekt of het gebouw met waterstof kan worden verwarmd"
Vloerverwarming in de kerk
Baarda weet niet exact hoeveel kerken nu al zijn voorzien van vloerverwarming, maar hij schat dat dat bij “zeker de helft” het geval is. “In eerste instantie legden veel kerken vloerverwarming aan om meer mensen in de kerk te houden. Het is immers een stuk behaaglijker met dan zonder. Maar op dit moment wordt vloerverwarming steeds vaker in het kader van verduurzaming aangelegd.”
Hij geeft het voorbeeld van de Eusebiuskerk in Arnhem die bij een restauratie de oude vloertegels (zerken) voorzichtig heeft laten verwijderen. “Daarna is er vloerverwarming aangelegd en zijn de oude tegels weer teruggeplaatst.”
Zonnepanelen
Hij komt er een paar keer op terug in het gesprek: “als we willen behouden wat we hebben, moeten we met de tijd mee”. En vanzelfsprekend leent niet ieder monumentaal pand zich voor moderne snufjes als zonnepanelen, maar ook op dit punt blijken de leden van Donatus praktisch van aard. “Er worden bij monumentale kerken wel eens installaties tussen twee dakvlakken in geplaatst. De zonnepanelen zijn er dus wel, maar je ziet ze niet. Tot slot ken ik een voorbeeld van een moderne kerk die de zonnepanelen in de vorm van een kruis op het dak heeft laten leggen. Er is dus veel mogelijk”, besluit Baarda, “als je er maar goed over nadenkt.”